İnsan Genom Projesi (İng: HUGO – Human Genome Project) 1 Ekim 1990 tarihinde ABD Enerji Kurumu ve Ulusal Sağlık Enstitüsü’nün ortak girişimiyle başlatılmış ve genetik bilimi için önemli adımlardan biri olan projedir. Peki İnsan Genom Projesi nedir? Bu projenin amacı insanın genetik haritasını çıkarmaktır. Bu proje hiçbir şey için son değil, aksine çok şey için altyapı oluşturacak olan bir başlangıçtır. 2006 yılında proje ile ilgili yapılan açıklamaya göre genlerin okunması tamamlanmış ancak genlerin işlevleri ile ilgili net bilgiler elde edilememiştir.
Projeyi Kimler Gerçekleştiriyor ve Destekliyor?
Projeyi her ne kadar Amerika Birleşik Devletleri başlatmış ve 400 milyon dolarlık bir yatırım yapmış olsa da özel kuruluşların projeye olan ilgisi de yadsınamayacak bir gerçek. Bu özel kuruluşlar arasında dev ilaç firmaları ve genetik şirketlerinin olması normal karşılanabilir. Ancak IBM gibi dev teknoloji firmalarının da projeye ilgi duyması bu girişimin genetik için olduğu kadar gelişmelerin büyük bir çoğunluğu doğadan esinlenerek yapılan teknolojinin geleceği için de ışık tutacağı bir gerçektir.
Bunun yanında tıpta çığır açacak olan projenin yararları azımsanamayacak kadar fazla. Proje günümüzde tedavisi olmayan bir çok hastalık için ya da genetik problemlerin tespiti için ön ayak oluşturuluyor. Ancak burada atlanmaması gereken bir husus var ki o da ileride genetik problemlerden ötürü bir rahatsızlık yaşayacak ya da hayatının ilerleyen dönemlerinde örneğin Alzheimer hastalığı geçirmesine neden olacak genlere sahip bir insanın bunun önceden bilmesi ne kadar doğrudur ? Bunun üzerine düşünüldüğünde belki bu kişinin hastalığını önceden bilmesi doğru gibi gelebilir ancak etik açıdan bakıldığında görülecektir ki bu kişinin hastalığını bilmesi onun sosyal yaşantısını etkileyebilir ya da kendini hayattan soyutlamasına hatta hayatından vazgeçmesine neden olabilir. Bunun yanında bu bilgiler başka insanların eline geçtiğinde (örn. Sigorta şirketleri ya da işverenler) bu bilgiler sebebi ile bu kişilere farklı gözle bakılabilir işleri, eğitimleri ya da hayatları tehlike altında kalabilir.
Projeye farklı açılardan baktığımızda ise görebileceğimiz farklı şeyler var. Örneğin bir ülke ya da ordunun gözünden bakarsak diğer milletlerden önde olmak için, gövde gösterisi yapmak için ya da savaşmak için bu projeyi kullanarak ‘üstün’ insanlar ‘üretebilir’. Kulağa her ne kadar çılgınca ya da saçma gelse de bu işlemlere maruz kalacak insanların özgürlükleri kısıtlanmış ve adeta yaşama hakları elinden alınmış olacaktır. Aynı zamanda bu uğurda laboratuvarlarda deney faresi gibi kullanılacak insanların hakları ellerinden alınmış olacaktır.
Diğer bir açı ise işin toplumsal boyutudur. Bu proje ilerleyen aşamalarda insanları klonlamaya kadar uzanacaktır. Bunu düşündüğümüzde bir Müslüman olarak bu benim inancıma ters bir durumdur. Eğer proje bu aşamaya gelirse bir ülkede ve bir çok otorite karşısında reddedilecek ve sonlandırılması istenecektir. Hatta ilerlediğinde uluslararası ortamda bir çok karışıklığa taban oluşturacaktır.
Bunlara rağmen projenin iyi yönleri de yabana atılamayacak kadar fazla ve önemli. İnsan Genom Projesi sayesinde tedavisi olmayan hastalıklara sağlanacak olan tedaviler insanlık için çok önemli olan bir husus. Bana göre İnsan Genom Projesi kesinlikle sonlandırılmaması gereken bir proje. Her büyük projenin yararları yanında zararları, zararları yanında tehlikeli, ne olduğu belirlenemeyen bir çok yanı bulunur. İnsan Genom Projesi ile ilgili söylenmesi gereken şey ise zararları ve tehlikeleri karşısında önlemler alınmalıdır. Gerek projeye katkı sağlayan ülkeler kendi içinde gerekse uluslararası ortam proje hakkında anlaşmalar ya da kanunlar koyulmalı, insanların hak ve özgürlüklerinin sınırlandırılması engellenmelidir.
